คลายปัญหาด้วยใจสงบ

สิ่งที่แน่นอนอย่างหนึ่งในชีวิตคนเรา คือ ความทุกข์ ไม่ว่าจะเป็นโรคภัยไข้เจ็บ ปัญหาเรื่องงาน หรือ ความสัมพันธ์กับผู้อื่น  จริงๆ แล้วพระพุทธเจ้าเคยตรัสไว้ว่า ในโลกนี้มีแต่ทุกข์เท่านั้น ส่วนความสุขก็คือ ความทุกข์น้อย ศาสนาพุทธจึงมุ่งเน้นสอนวิธีพ้นทุกข์  แม้เราไม่อาจเลือก หรือเลี่ยงความทุกข์หรือปัญหาที่จะเกิดขึ้นได้ แต่เราสามารถเลือกวิธีมองและจัดการกับปัญหาเพื่อให้เรามีความทุกข์น้อยลง หรือมีความสุขขึ้นท่ามกลางปัญหาต่างๆ ที่รุมเร้าได้  วิธีการหนึ่งคือการหยุดนิ่ง และรักษาใจให้สงบ

น้องไอซ์ หลานชายวัยเก้าขวบใช้ความนิ่งสงบความเจ็บปวด เมื่อเขาวิ่งชนประตูกระจกเข้าอย่างแรง  ขณะที่แม่ของหนูน้อยกำลังวิ่งมาเพื่อดูอาการและปลอบขวัญ น้องไอซ์ยกมือขึ้นห้ามพร้อมพูดว่า “เดี๋ยวก่อนครับแม่ ขอไอซ์นั่งสมาธิระงับความเจ็บปวดก่อน” พูดจบหนูน้อยก็นั่งลง หลับตาพริ้มพร้อมคราบน้ำตา หลังจากนิ่งเงียบไปครู่หนึ่ง น้องไอซ์ลืมตาขึ้นพร้อมรอยยิ้ม แล้วพูดว่า “ไอซ์หายเจ็บแล้วครับ”  แทนที่จะตีโพยตีพายร้องไห้ กล่าวโทษประตูที่ทำให้เขาเจ็บ น้องไอซ์เลือกที่จะหยุดเพื่อรักษาใจของเขา ปล่อยให้เวลาและความสงบเยียวยาบาดแผล ผู้ใหญ่หลายคนทึ่งที่เด็กน้อยคนนี้รู้จักวิธีการจัดการปัญหาของเขาด้วยตัวเอง ที่เขาได้เรียนรู้มาจากการเข้าอบรมปฏิบัติธรรมสำหรับเด็กครั้งหนึ่งเมื่อปีก่อน

หลายครั้ง เวลาเราเผชิญปัญหาและความไม่สบายใจ เราอยากหนีจากสภาวะนั้น ใจที่ดิ้นรนให้พ้นสภาพทุกข์กลับเพิ่มความทุกข์เข้าไปอีก บางปัญหาต้องอาศัยเวลาและความอดทนในการแก้ไข  แต่ในสภาวะที่ใจวุ่นวาย ขุ่นมัว การมองปัญหาและวิธีการแก้ อาจทำได้ไม่ดีนัก เหมือนคลำหาของในเวลากลางคืน หลายครั้งเราก็สร้างปัญหาใหม่เพิ่มเข้าไปอีกด้วยซ้ำ  หากเราทำใจให้สงบ ใจที่สงบเปรียบเสมือนแสงสว่างส่องทางให้เราได้ อย่างน้อยก็แก้ปัญหาความทุกข์กระวนกระวายใจของเราก่อน  ปัญหาที่เกิดขึ้นกับใจที่เป็นทุกข์นั้นเป็นคนละส่วนกัน การรักษาใจที่เป็นทุกข์ได้จะช่วยให้เราพร้อมที่จะคิดแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

เราไม่อาจเลี่ยงความทุกข์หรือปัญหาได้ แต่เราสามารถเลือกวิธีมองและจัดการกับปัญหาเพื่อให้เรามีความทุกข์น้อยลง หรือมีความสุขขึ้นได้

วิธีทำใจให้สงบนั้นมีหลายวิธี การนั่งสมาธิวิปัสสนาเป็นวิธีหนึ่งที่ทำได้ง่าย คือการนั่งตามลมหายใจ (อานาปานสติ) อย่าคิดว่าเป็นเรื่องของคนแก่ หรือคนแก่วัด คนเรามีลมหายใจกันทุกคน แต่ไม่เคยจะอยู่กับมันจริงๆ  เมื่อรู้ตัวว่ามีปัญหาหรือเริ่มเครียด ลองนั่งท่าสบายๆ ในที่ที่เราชอบ เอามือวางบนหน้าท้องแล้วปล่อยใจสบายๆ ตามจังหวะการเคลื่อนไหวของลมหายใจเข้าออกไปเรื่อยๆ เมื่อใจผ่อนคลาย ลมหายใจจะยาวและละเอียดขึ้น  ทางการแพทย์ชี้ว่าการหายใจที่ดีมีประสิทธิภาพทำให้เลือดและออกซิเจนไปเลี้ยงสมองได้ดีขึ้น ดังนั้นการคิดทำอะไรในช่วงเวลานี้ก็น่าจะดีด้วย

หากวิธีดังกล่าวไม่เหมาะกับเราในช่วงเวลานั้น ก็ลองหากิจกรรมอื่นๆ ทำเพื่อเบนความหมกมุ่นในปัญหาชั่วคราว เราอาจฟังเพลงบรรเลงเพราะๆ ไปเที่ยวดูธรรมชาติ น้ำตก ต้นไม้ ทะเล หรือทำงานที่ต้องใช้แรงเช่น ทำงานบ้าน ทำสวน ทำอาหาร วิธีการเหล่านี้ช่วยให้ใจสงบและผ่อนคลายได้เพราะเราจะจดจ่อ และเพลิดเพลินอยู่กับสิ่งที่ทำ

อีกวิธีหนึ่งซึ่งน่าจะได้ผลดีทั้งต่อตัวเองและสังคม ก็คือ การอาสาทำงานเพื่อสาธารณประโยชน์ การได้ทำตัวเป็นประโยชน์ช่วยเพิ่มความรู้สึกที่ดีให้ตัวเอง และทำให้เรามองภาพรวมของชีวิตกว้างขึ้น อย่างน้อยเราจะเห็นปัญหาของเราเล็กลงเมื่อเทียบกับคนอื่นๆ ที่อาจมีปัญหามากกว่า

‘ปัญหาที่เกิดขึ้น’ กับ ‘ใจที่เป็นทุกข์’ นั้นเป็นคนละส่วนกัน การรักษาใจที่เป็นทุกข์ได้ จะช่วยให้เราคิดแก้ปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

ท่าทีในการมองปัญหาก็เป็นอีกสิ่งที่สำคัญมาก เป็นตัวกำหนดใจและทิศทางการแก้ปัญหาเลยทีเดียว  เริ่มแรกขอให้มองปัญหาด้วยหลักไตรลักษณ์ หมายความว่า ปัญหาใดๆ ก็ตามเป็นสิ่งไม่เที่ยงแท้ถาวร จรเข้ามาในชีวิตเราระยะหนึ่งแล้วก็จะจากไป ใจที่ยังผูกติด เหนี่ยวรั้งปัญหาต่างหากที่ทำให้เราทุกข์มากกว่าปัญหาจริงๆ เสียอีก  ลองมองย้อนไปในอดีตทบทวนดูว่าเราเคยมีปัญหาอะไรบ้าง แล้วปัจจุบันมันยังอยู่กับเราอีกหรือไม่ เราผ่านมันมาได้อย่างไร  การพิจารณาประสบการณ์ในอดีตจะช่วยเพิ่มกำลังใจให้เราว่าปัญหาในปัจจุบันก็คงผ่านไปได้เช่นกัน ขึ้นอยู่ว่าจะเร็วหรือช้าเท่านั้นเอง

อีกอย่าง เราควรฝึกมองปัญหาในแง่บวก ทุกเรื่องมีแง่มุมที่หลากหลาย เหมือนโลกที่มีทั้งด้านมืดและสว่างแล้วแต่จุดยืนในการมองของเรา เราไม่อาจเลือกสถานการณ์ที่เกิดขึ้นได้ แต่เราเลือกที่จะมองมันอย่างไรได้  พยายามมองหาสิ่งดีๆ ที่เรายังมีอยู่หรือทำได้ในช่วงเวลาอันเลวร้าย เช่น หากเกิดอุบัติเหตุรถพังเสียหายก็ยังดีที่ไม่มีใครบาดเจ็บ หากคนโกงเงินก็ลองคิดว่าดีกว่าเขามาจี้ปล้นทำร้ายเรา หรือนอนป่วยอยู่โรงพยาบาลก็ดีเหมือนกันได้เจอเพื่อนเก่าที่มาเยี่ยมมากมาย

คิดไว้เสมอว่า ปัญหาเป็นโอกาสที่ชีวิตจะเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น แต่จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อเราเรียนรู้ที่จะประคับประคองใจของเราให้สงบและเบิกบาน

ภาพประกอบ

• Image by mohamed Hassan from Pixabay