ศาสนาการทุจริตคอร์รัปชั่น

ฟิลิปปินส์เคยได้ชื่อว่าเป็นประเทศที่มีศักยภาพการเติบโตทางเศรษฐกิจที่สูง มีมาตรฐานการศึกษาที่มีคุณภาพ รวมไปถึงมาตรฐานครองชีพที่ดีพอสมควร  แต่การทุจริตคอร์รัปชั่นนับแต่นับสมัยประธานาธิบดีเฟอร์ดินาน มาร์กอสและครอบครัว ทำให้ทุกวันนี้ฟิลิปปินส์ยังต้องผจญปัญหาจากการทุจริตคอร์รัปชั่น  ทั้งระบบสาธารณูปโภค มาตรฐานการครองชีพและคุณภาพชีวิตที่เสื่อมถอย จากการสูญเสียทรัพยากรที่จำเป็นอันเนื่องจากการทุจริตคอร์รัปชั่น  ผลประโยชน์ที่ควรนำมาใช้ให้เป็นประโยชน์ต่อสังคมส่วนรวม เพื่อสร้างเสริมความเข้มแข็งและความมั่นคงโดยรวมในระยะยาว กลับถูกดึงเป็นประโยชน์ส่วนตัวโดยกลุ่มคนเพียงจำนวนหนึ่งที่มีอำนาจเข้าถึงและโยกย้ายผลประโยชน์ส่วนรวมมาเป็นของตน

สังคมที่พวกเราอาศัยอยู่นั้นขับเคลื่อนด้วยชีพจรของระบบธุรกรรมทั้งจากภาคธุรกิจเอกชน ภาครัฐ และภาคครัวเรือน  แรงจูงใจสำคัญคือ การแสวงหากำไร การได้มาซึ่งค่าตอบแทน สินค้าและการบริโภค อุปโภค  และทั้งหมดเป็นพลังที่มีชีวิต ขับเคลื่อนตัวมันเอง  หัวใจสำคัญของการขับเคลื่อนนี้คือ ความไว้วางใจในพันธะสัญญา ความรับผิดชอบ ความซื่อสัตย์สุจริต ฯลฯ  ทั้งหมดถูกยึดโยงรักษาไว้ด้วยระบบศีลธรรม จริยธรรมของคนในสังคมที่รวมกันเป็นสังคมอยู่ร่วมกัน  สิ่งร้ายแรงคือ การทุจริตคอร์รัปชั่นนั้นหากกลายเป็นวัฒนธรรมที่ทุกคนเคยชินและถือปฎิบัติ ระบบศีลธรรมและจริยธรรมก็จะถูกกัดเซาะและบ่อนทำลายในที่สุด  การทุจริตคอร์รัปชั่นจึงกัดกินสังคมและกัดกินคนที่เกี่ยวข้องด้วย

เราอาจกล่าวว่า ความเห็นแก่ตัวเป็นหัวใจพื้นฐานของปัญหานี้  แต่คำอธิบายและข้อสรุปเช่นนี้อาจไม่ให้ประโยชน์มากนัก เพราะไม่ได้นำไปสู่ความเข้าใจที่เพิ่มขึ้นเท่าไรนัก  หากพิจารณาในระดับลึก เราก็จะพบว่าการทุจริตคอร์รัปชั่นเป็นวิถีของการอุทิศตนด้วยความเชื่อมั่นศรัทธาในคุณค่าของศาสนาสูงสุด ที่คนกลุ่มหนึ่งเชื่อมั่นว่าผลสำเร็จของการบรรลุผลการทุจริตคอร์รัปชั่น จะนำมาซึ่งความสุขสูงสุด  มิติเช่นนี้ทำให้การทุจริตคอร์รัปชั่นไม่แตกต่างจากการประพฤติปฏิบัติของศาสนิกชนที่อุทิศตนให้กับศาสนาที่ตนนับถือ เพียงแต่โฉมหน้าของศาสนาในลักษณะนี้อาจไม่ใช่สิ่งคุ้นเคยหรือง่ายนักต่อการทำความเข้าใจ

ลักษณะสำคัญของการนับถือศาสนา ไม่ว่าศาสนาใดก็ตาม คือ การมีความเชื่อ ความศรัทธาในคุณค่าหรือความดีงามสูงสุด  ตัวอย่างชื่อของสิ่งสูงสุดเหล่านี้ ก็เช่น นิพพาน จิตเดิมแท้ อาณาจักรแห่งพระเจ้า ฯลฯ  สิ่งสูงสุดเหล่านี้เป็นเสมือนหลักชัยที่ทำให้ศาสนิกชนเชื่อมั่นว่าการอุทิศเสียสละนั้น มีความหมาย เป็นสิ่งสมควรและน่ายินดีต่อการอุทิศตน เสียสละความสุข ความพอใจบางอย่างเพื่อเข้าถึงสิ่งสูงสุดดังกล่าว

ประการสำคัญต่อมาคือ จะโดยรู้ตัวหรือไม่รู้ตัวก็ตาม เราทุกคนต่างต้องการมีที่พึ่งทางจิตใจ  ศาสนาถือได้ว่าเป็นนวัตกรรมอย่างหนึ่งที่มนุษยชาติสร้างสรรค์ขึ้นเพื่อตอบสนองการมีที่พึ่งทางจิตใจ  ศาสนาช่วยให้ศาสนิกชนมีความสุขสงบในจิตใจจากการมีที่พึ่งพา และการเข้าถึงความสุขสงบในจิตใจก็ถือเป็นความสุขแท้จริง  แตกต่างจากความสุขจากการตอบสนอง ปรนเปรออายตนะ ความต้องการทางร่างกาย จากการกิน การดื่ม การเสพหรือการสัมผัสต่างๆ ซึ่งเป็นความสุขชั่วคราว และนำมาซึ่งความทุกข์ ความเจ็บปวด เมื่อต้องพลัดพรากหรือหลุดลอยจากความสุขนั้น

มิติความเป็นศาสนาของการทุจริตคอร์รัปชั่น คือ การรวมกลุ่มของศาสนิกชน ในที่นี้คือ นักทุจริตคอร์รัปชั่นที่ร่วมกันทำการ  โดยเฉพาะโครงการทุจริตคอร์รัปชั่นที่มีขนาดใหญ่และมีมูลค่ามหาศาล ต้องอาศัยความร่วมมือของกลุ่มคนจำนวนมากและจากหลายฝ่ายที่เกี่ยวข้อง  ทั้งหมดถูกยึดโยงด้วยความเชื่อมั่น ศรัทธาว่า ความร่ำรวยที่ได้จากการทุจริตคอร์รัปชั่น อันนำมาซึ่งอำนาจแห่งการบริโภค อุปโภค เป็นความดีงามสูงสุดที่สมควรและควรค่าแก่การเสียสละและอุทิศตัว  สิ่งที่พวกเขาเสียสละคือ การสละความละอายและเกรงกลัวต่อบาป ต่อมโนธรรมในจิตใจ  พร้อมกับอุทิศตัวด้วยกำลังความคิดความรู้สึกและเรี่ยวแรงเพื่อกระทำการทุจริตคอร์รัปชั่น  นอกจากนี้ การทุจริตคอร์รัปชั่นตอบสนองความต้องการประสบการณ์ทางจิตใจที่ต้องการความตื่นเต้น เร้าใจ จากการได้กระทำสิ่งล่อแหลม อันตราย เสี่ยงต่อการถูกเปิดเผย และลงโทษ  มันทำให้จิตใจมีเรื่องราวและกิจธุระให้ต้องทำงานครุ่นคิด ตรึกตรอง ไม่โดดเดี่ยว ลำพัง หรือว่าเหว่

ทั้งหมดถูกยึดโยงด้วยความเชื่อมั่น ศรัทธาว่า ความร่ำรวยที่ได้จากการทุจริตคอร์รัปชั่น อันนำมาซึ่งอำนาจแห่งการบริโภค อุปโภค เป็นความดีงามสูงสุดที่ควรค่าแก่การเสียสละและอุทิศตัว

การทำความเข้าใจการทุจริตคอร์รัปชั่นจากมิติศาสนาเช่นนี้ ก็เพื่อชี้ให้เห็นว่า ถึงที่สุดแล้ว มนุษย์ทุกคนต่างมีหลักธรรมชาติพื้นฐานที่ร่วมกันคือ ความรักและต้องการแสวงหาสุข พร้อมความกลัว เกลียดและต้องการหลีกเลี่ยงความทุกข์  สิ่งที่แตกต่างของการมุ่งเป้าหมายตามหลักการธรรมชาติเช่นนี้คือ โลกทัศน์ที่ผิดพลาด แตกต่างและคลาดเคลื่อนว่า ความร่ำรวย เช่นเดียวกับเกียรติยศ ชื่อเสียง นำมาซึ่งความสุข ความพอใจ  แต่ความสุข ความพอใจเหล่านี้หากเกินเลยขอบเขตที่ควรเพียงพอแล้ว การแสวงหาความสุข ความพอใจที่เกินเลยต่อไป กลับกลายเป็นการเบียดเบียนผู้อื่น ดังเช่นการทุจริตคอร์รัปชั่นที่สร้างผลเสียหายระยะยาวและรุนแรง

ความพยายามในการสร้างมาตรการป้องกัน และแก้ไขปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่นจากมาตรฐานทางสังคม กฎหมาย หรือจากมาตรฐานทางศีลธรรมทั่วๆ ไป เช่น มาตรการให้เกิดการเปิดเผยข้อมูล การสร้างระบบตรวจสอบและคัดคานอำนาจ รวมถึงระบบความโปร่งใส ฯลฯ นับเป็นความพยายามที่จำเป็น  กระนั้นมิติปัญหาการทุจริตคอร์รัปชั่นยังสืบเนื่องกับรากฐานการแสวงหาความมั่นคงในจิตใจ ซึ่งเป็นหน้าที่ของศาสนา  และนี้คือความจำเป็นการที่การฟื้นฟูบทบาทศาสนาต่อการแก้ไขปัญหาสังคมใดๆ ก็ตาม จำเป็นต้องพิจารณาจากมิติรากฐานทางจิตใจด้วย  และรายละเอียดของคำตอบเป็นสิ่งที่ทุกคนต้องร่วมแสวงหา  จุดเริ่มพื้นฐานคือ ความจำเป็นที่ทุกคนควรได้รับการส่งเสริมและสนับสนุนให้เห็นความสำคัญของการเรียนรู้จิตใจตนเอง

ภาพประกอบ

• Image by Augusto Ordonez from Pixabay