พร้อมก่อนตาย

          ณ ใจกลางห้างสรรพสินค้าขนาดใหญ่ ในวันหยุดสุดสัปดาห์กลางเดือนตุลาคม ๒๕๕๖ เป็นเรื่องธรรมดาที่คนเมืองกรุงจะเข้ามาเดินกันขวักไขว่ในอาคารปรับอากาศ ที่มากมายด้วยกิจกรรมพิเศษหรืองานอีเวนต์ เวทีและแสงสีชั่วคราว รวมถึงป้ายนิทรรศการถูกประกอบขึ้นชั่วเพียงเวลาข้ามคืน เมื่อถึงเวลาจัดกิจกรรม พิธีกรก็จะเชิญดารา ผู้มีชื่อเสียง หรือ “เซเลบ” ขึ้นบนเวที มีแขกเหรื่อประชาชนมุงดูชูโทรศัพท์มือถือขึ้นถ่ายภาพ แขกรับเชิญจะสนทนาปราศรัยกันเล็กน้อยและก่อนจะโฆษณาสินค้าหรือบริการอันเป็นจุดมุ่งหมายของผู้จัดกิจกรรม

          วันนี้ก็เหมือนวันอื่นๆ ของห้างสรรพสินค้าแห่งนี้ เว้นแต่สิ่งที่ผู้จัดกิจกรรมกลุ่มหนึ่งต้องการนำเสนอมิใช่สินค้าหรือบริการเพื่อความสุขสนุกสนาน แต่คือเรื่องราวและการเรียนรู้เรื่องความตาย ในนามกิจกรรม Before I die “พร้อมก่อนตาย”

          ...

          Before I die พร้อมก่อนตาย คืองานนิทรรศการและเวทีสาธารณะเพื่อการเรียนรู้วิถีสู่การตายอย่างสงบ จัดขึ้นโดยเครือข่ายพุทธิกา และสมาคมบริบาลผู้ป่วยระยะท้าย โดยมีภาคีสุขภาพร่วมสนับสนุน ด้วยเหตุผล ๒ ประการ

          ประการแรก เพื่อเป็นกิจกรรมคู่ขนานไปกับการจัดประชุมวิชาการ “เอเชียแปซิฟิกพาลลิเอทีฟแคร์และฮอสพิซแคร์” (Asia Pacific Palliative care and Hospice care Conference) ซึ่งกลุ่มบุคลากรสุขภาพทั่วภาคพื้นเอเชียแปซิฟิกจะมาร่วมตัวกันแลกเปลี่ยนความรู้เกี่ยวกับการดูแลผู้ป่วยระยะท้าย ที่ศูนย์ประชุมบางกอกคอนเวนชันเซ็นเตอร์ โรงแรมเซ็นธารา ในขณะที่ประชาชนก็ควรจะมีพื้นที่สาธารณะสำหรับการเรียนรู้เรื่องการเตรียมพร้อมก่อนเผชิญความเจ็บป่วยและความสูญเสียควบคู่ไปด้วย

          ประการที่สอง เพื่อเปิดพื้นที่การเรียนรู้เรื่องความตายในสังคมไทยที่มีอยู่น้อยให้กว้างขวางขึ้นให้ประชาชนที่มีความแตกต่างหลากหลายเข้ามามีส่วนร่วมเรียนรู้ได้ตามความพร้อมและความสนใจ คนที่ไม่คิดถึงความตายมาก่อนก็ได้ฉุกคิดถึงความตาย คนที่ต้องการเนื้อหาเพื่อการเรียนรู้เรื่องความตายก็ได้รับความรู้และประสบการณ์อย่างจุใจ

          ด้วยเหตุนี้ บริเวณลานอีเดน ศูนย์การค้าเซ็นทรัลเวิลด์ ในวันที่ ๑๑ – ๑๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ จึงกลายสภาพเป็นห้องเรียนความตายย่อมๆ ที่ผู้เดินผ่านไปผ่านมาได้แวะชมและฉุกคิดถึงความตาย นอกเหนือจากกลุ่มคนที่ตั้งใจมาปักหลักรอรับความรู้อย่างเนืองแน่น

          สำหรับท่านที่ไม่ได้มาร่วมงานก็ไม่ต้องเสียใจ อาทิตย์อัสดง จะขอเล่าเรื่องราวในงานดังกล่าวเป็นของกำนัลแด่ผู้อยู่ไกล

กำแพง Before I die

          คุณจะรู้สึกอย่างไร หากกำลังเดินอยู่ในห้างสรรพสินค้าอย่างเพลิดเพลิน แล้วจู่ๆ ก็พบกำแพงดำทะมึน กว้าง ๕ เมตร เขียนคำถามถึงทุกคนว่า “ก่อนที่ฉันจะตาย ฉันปรารถนาที่จะ ______________”

          นักช็อปบางคงเห็นแล้วคงใจหาย ตกใจหน้าเสีย แล้วอาจจะอุทานในใจว่า “นี่มันอะไรกัน ทำไมต้องมาพูดเรื่องความตายกันที่นี่ตอนนี้ มันถึงเวลาแล้วหรือ?” เมื่อคณะทำงานเห็นเข้าก็จะเข้าไปพูดคุยไถ่ถามว่า “คุณเห็นกระดานนี้แล้วรู้สึกอย่างไร?” “เคยคิดถึงความตายมาก่อนหรือไม่?” “คิดถึงความตายครั้งสุดท้ายเมื่อไหร่?” และ “ลองถามตัวเองซิว่า นับจากนี้จนถึงเวลาตาย มีสิ่งสำคัญสิ่งใดที่ปรารถนาก่อนตาย?”

          กำแพงเหล่านี้ได้รับการตอบรับจากผู้เดินผ่านไปมา และผู้ตั้งใจมาร่วมกิจกรรมอย่างดี ผู้สูงอายุ ผู้ใหญ่วัยกลางคน หนุ่มสาว จนกระทั่งเด็กเล็กๆ ที่ต่างก็สนใจเข้ามาแบ่งปันความปรารถนาที่จะทำก่อนตายอย่างหลากหลาย ต้องขอบคุณคุณแคนดี ชาง ศิลปินและนักกิจกรรมที่ประดิษฐ์กำแพง Before I die ขึ้นมา และยินดีให้ทุกคนนำไปใช้ได้โดยไม่คิดค่าลิขสิทธิ์ (อ่านเรื่องราวกำแพง Before I die ได้ในอาทิตย์อัสดง ปีที่ ๔ ฉบับที่ ๑๓ หรือ www.budnet.org/sunset/node/16)

          ข้อความที่เขียนบนที่ว่างเหล่านั้นมีความหลากหลาย และน่าประทับใจ ก่อนฉันจะตายฉันปรารถนาที่จะ “ได้กอดลูกอีกครั้งหนึ่ง” ก่อนตายฉันปรารถนาที่จะ “ขอบคุณสามี” ก่อนตายฉันปรารถนาที่จะ “มีดวงตาเห็นธรรม” ก่อนตายฉันอยากจะ “ไปเที่ยวสุราษฎร์ธานี” ฯลฯ 

          ความปรารถนาของผู้คนที่แบ่งปันจะดูตื้นเขินหรือลึกซึ้งเพียงใด ล้วนมีความสำคัญ เพราะแต่ละข้อความคือสิ่งที่แต่ละคนให้คุณค่า แน่นอน ความปรารถนาดังกล่าวย่อมแปรผันไปตามวัยและบริบทชีวิตที่เปลี่ยนแปลงไป ผมหวังว่าท่านผู้อ่านน่าจะได้ลองเขียนกำแพงนี้ดูสักครั้งหนึ่ง แต่หากรอไม่ไหวก็ลองถามตนเองและเขียนลงบนหน้ากระดาษนี้ดูเลยก็ได้

          ก่อนฉันจะตาย ฉันปรารถนาที่จะ ____________________________________

เคาต์ดาวน์ชีวิต

          เราทุกคนรู้ว่าชีวิตมีวันสิ้นสุด 

          แต่ใครเล่าจะรู้ว่าวันนั้นจะมาถึงเมื่อไหร่?

          กิจกรรม “เคาต์ดาวน์ชีวิต” เชิญชวนผู้เข้าร่วมให้ลองกำหนดวันตายของตนดูว่า วัน-เวลา ที่น่าจะเป็นวันตายของแต่ละคนคือวันใด ทุกคนจะได้คำนวณเวลาถอยหลังผ่านโปรแกรมในอุปกรณ์มือถือ โดยมีทีมงานคอยอำนวยความสะดวกและถามชุดคำถามที่ทำให้แต่ละคนได้ใคร่ครวญถึงวัน เวลา สถานที่ตายของตน การคำนวณเป็นไปอย่างเงียบๆ จนกระทั่ง บรู้ม! ทีมงานเผยให้เห็นตัวเลขเวลาที่เหลืออยู่ของแต่ละท่าน จำนวนหลักร้อยไปจนถึงหลักหมื่นวัน 

          จุดที่หลายคนรู้สึกสะเทือนใจคือตัวเลขวินาทีที่ค่อยๆ นับถอยหลังหมดไปเรื่อยๆ ผู้ร่วมกิจกรรมบางคนไม่เคยนึกถึงตัวเลขเวลาที่นับถอยหลังเช่นนี้มาก่อน บางคนตระหนักถึงบางสิ่งที่สำคัญในชีวิตขึ้นมา เช่น อยากดูแลพ่อแม่ให้มากขึ้น อยากดูแลสุขภาพให้มากขึ้น ทุ่มเทกับการงานให้น้อยลง บางคนรู้สึกเฉยๆ เพราะเจริญมรณานุสติเป็นประจำอยู่แล้ว บางคนไม่กล้าเข้าร่วมคำนวณเวลาถอยหลัง

          โปรแกรมเคาต์ดาวน์ชีวิตที่ทีมงานใช้อยู่ยังเป็นเวอร์ชันประยุกต์ อีกไม่นานโครงการเผชิญความตายอย่างสงบก็คงจะมีโปรแกรมให้ทุกคนได้ใช้เป็นอนุสติในสมาร์ตโฟนอย่างแน่นอน อย่าลืมอุดหนุนนะครับ

เข็มกลัดสัญลักษณ์ของความตาย

          คุณจะวาดภาพความตายออกมาเป็นรูปอะไร?

          นี่คือคำถามที่ให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมทำเข็มกลัดสัญลักษณ์ของความตายได้ใคร่ครวญ ออกแบบ กลั่นความคิด ความรู้สึกออกมาเป็นภาพหรือถ้อยคำสั้นๆ ลงในเข็มกลัดกว่าร้อยชิ้น ซึ่งถูกวาดและผลิตขึ้น ประดับตกแต่งบนกำแพง หากคุณไปยืนต่อหน้าเข็มกลัดนั้นคุณจะเห็นภาพดอกบัว อาทิตย์อัสดง นกบินกลับรัง ภาพต้นไม้ในอิริยาบถต่างๆ ใบไม้ รุ้งกินน้ำ เด็กๆ ภาพความมืด ภาพสายลม ไม้กางเขน โลงศพ ฯลฯ

          เข็มกลัดให้ภาพความตายที่แตกต่างหลากหลาย แสดงให้ผู้ชมงานเห็นว่าแต่ละคนต่างมองความตายไม่เหมือนกัน บางมุมมองหลายคนไม่เคยคิดถึงมาก่อน ตั้งแต่น่ากลัวหวาดผวา รู้สึกเฉยๆ เพราะความตายเป็นธรรมชาติ หรือความตายเป็นความงดงาม ฯลฯ

เสวนา เสวนา เสวนา

Before I die

          กิจกรรมหลักในงานวันที่ ๑๑ ตุลาคม ซึ่งผู้คนให้ความสนใจอย่างมาก ต่างรีบเดินทางมานั่งจับจองพื้นที่ก่อนเริ่มงานเป็นชั่วโมง คือ การสนทนาเรื่อง “Before I Die” ระหว่างพระไพศาล วิสาโลและนักเขียนหนุ่มขวัญใจคนรุ่นใหม่อย่างสราวุธ เฮ้งสวัสดิ์ หรือ “นิ้วกลม” ซึ่งพูดคุยกันอย่างออกรสชาติต่อหน้าผู้ฟังจำนวนมากจนล้นพื้นที่จัดงาน ส่วนใหญ่ต้องนั่งพื้น ยืนฟังตรงทางเดิน ตรงระเบียงชั้นสองและชั้นสาม โดยวิทยากรทั้งสองท่านพูดถึงการเรียนรู้เรื่องความตายอย่างลึกซึ้งกินใจ และได้ประโยชน์

          คุณนิ้วกลมปุจฉาพระไพศาลวิสัชนา ว่าการเรียนรู้เรื่องความตายสำคัญอย่างไร เตรียมตัวได้อย่างไร เตรียมตัวแล้วจะได้ประโยชน์อย่างไร พระไพศาลกล่าวถึงประโยชน์ของการเตรียมตัวตายไว้ว่า

          “การที่เราระลึกถึงความตายนี่ มันไม่ใช่มีประโยชน์เฉพาะช่วยให้เราได้ตายดี ซึ่งไม่รู้เมื่อไหร่ อาจจะสามสิบปี สี่สิบปี แต่ว่า สิ่งที่มันมีประโยชน์ยิ่งกว่านั้น หรือเห็นผลทันทีนะ ก็คือว่า มันทำให้เรามีชีวิตในวันนี้นี่ได้อย่างโปร่งเบามากขึ้น เวลาเราเจริญมรณสตินี่ ไม่ใช่เพื่อให้เราพร้อมตายในวันนี้ในวันข้างหน้า แต่มันทำให้เรานี่ มีชีวิตที่มีคุณค่าและมีจิตที่โปร่งเบานับแต่วันนี้ เพราะว่า ถ้าเราระลึกถึงความตายอยู่เสมอนี่นะ เราจะเร่งขวนขวายทำความดี เราจะทำความดีกับพ่อ เราจะดูแลแม่ เราจะปฏิบัติกับท่าน ต้องไม่ผัดผ่อน ความสุขเกิดขึ้นตอนนี้เลย นี่มันช่วยทำให้เราขวนขวายในสิ่งที่เราชอบผัดผ่อน การดูแลพ่อแม่ การปฏิบัติธรรม การทำความดีมักจะเป็นเรื่องที่เราผัดผ่อน เพราะเราคิดว่า วันหลังค่อยทำก็ได้ วันนี้ขอมีชีวิต ขอเที่ยวมิดไนท์เซลล์ก่อน ใช่ไหม

          ข้อสองนี่ มันทำให้เราปล่อยวางซึ่งที่เราชอบยึดติดนะ เรามีความทุกข์เวลาโทรศัพท์หาย เวลาเงินหาย แต่พอคุณลองคิดถึงความตายขึ้นมานะ ไอ้โทรศัพท์หายนี่เป็นเรื่องจิ๊บจ๊อยเลย ใช่ไหมล่ะ เวลาคุณมีความทุกข์นะ คุณคิดถึงความตาย เงินหาย ของหายนะ คุณจะปล่อยวางมันได้ง่ายขึ้น ถ้าคุณนึกถึงความตาย มันเลยกลายเป็นเรื่องจิ๊บจ๊อยไป”

          การสนทนาเป็นไปอย่างเป็นกันเอง เพลิดเพลินและได้ข้อคิด ในขณะที่คุณนิ้วกลมกล้าตั้งคำถามที่สงสัยใคร่รู้อย่างตรงไปตรงมา พระไพศาลก็ตอบกลับในภาษาที่คนทั่วไปใช้ในชีวิตประวัน เข้าใจได้ไม่ยาก เพราะไม่ค่อยมีศัพท์แสงที่เป็นภาษาบาลี จนเป็นภาพน่าแปลกที่แม้จะคุยเรื่องตายซึ่งเป็นเรื่องซีเรียสจริงจังแต่ผมกลับได้เห็นรอยยิ้มและเสียงหัวเราะทั้งจากวิทยากรและผู้ฟังเสวนาตลอดการจัดงาน 

          คำสนทนาของวิทยากรทั้งสองยาวเกินกว่าจะนำมาเผยแพร่ไว้ ณ ที่นี้ ท่านใดต้องการชมคลิปวีดีโอมรณสนทนาฉบับเต็ม ขอเชิญรับชมได้ที่ http://goo.gl/bMYSot 

ป่วยเป็นก็เห็นสุข 

          ทุกคนต้องป่วย แต่จะมีใครป่วยเป็นกันบ้าง? คือคำถามที่พิธีกรถามผู้ฟังเสวนาก่อนที่จะเชิญวิทยากรทั้งสามขึ้นเวที (คุณอรทัย ชะฟู คุณอภิสิทธิ์ เดชะวงศ์อนันต์ คุณสายชล ศรทัตต์) บ้างก็เคยเป็นมะเร็ง และบางคนยังเป็นมะเร็งอยู่

          เมื่อความเจ็บป่วยมาเยี่ยมเยือน วิทยากรต่างสะท้อนว่าชีวิตที่เคยดูเหมือนมั่นคงปลอดภัยแน่นอนกลับไม่เป็นจริง แต่กระนั้นความเจ็บป่วยก็ยังให้มุมบวกแก่ทั้งสามได้ จนกระทั่งกลายเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในชีวิต จากที่ทำงานหามรุ่งหามค่ำก็ได้ทำในสิ่งที่รัก ได้กลับมาดูแลสุขภาพกายใจ ได้รู้จักและทำความเข้าใจตัวเองอย่างถึงแก่น ได้คิดถึงการช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่น ที่สำคัญคือได้ฝึกฝนการอยู่ร่วมกับความทุกข์ความเจ็บปวด ได้ฝีกฝนสติและการปล่อยวาง 

          ความเจ็บป่วยที่เคยเป็นภัยอันตรายกลับทำหน้าที่เป็นมิตรที่มากระซิบถึงความจริงของชีวิต 

          ผู้สนใจติดตามคลิปเวทีเสวนาฉบับเต็ม ติดตามได้ที่ http://goo.gl/E7QxJw

พร้อมก่อนตาย

          คุณหญิงจำนงศรี หาญเจนลักษณ์ หรือ “ป้าศรี” หนึ่งในภาคประชาชนที่ทำงานสร้างความเข้าใจเพื่อขับเคลื่อนสังคมไทยให้มีระบบบริบาลผู้ป่วยระยะท้ายในภูมิภาคต่างๆ มาสนทนาเรื่องการเตรียมพร้อมก่อนตายตอนหนึ่งของการสนทนา คุณหญิงกล่าวถึงความสำคัญในการเตรียมจิตก่อนตาย

          “การเตรียมพร้อมด้านจิตใจก่อนตาย คือการพร้อมที่จะเชื่อม เชื่อโยงกับผู้อื่น และที่สำคัญคือการเชื่อมโยงกับตนเอง เพราะตอนตาย ความขัดแย้งกับตัวเองนั่นเองที่เป็นอุปสรรคที่ทำให้เราจากไปอย่างไม่สงบ” และการอยู่กับตนเองอย่างไม่ขัดแย้งกับตนเองก็เป็นเรื่องที่สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้เลยในปัจจุบัน ทั้งจากการทำแบบฝึกหัดก่อนนอนว่า วันนี้หากเรานอนและไม่อาจตื่นขึ้นมาได้อีก เราจะไม่เจอบุคคลอันเป็นที่รักอีกแล้ว (ถึงตอนนี้ให้นึกถึงบุคคลอันเป็นที่รักอย่างชัดเจนทีละคนๆ) ถามตัวเองว่า เราจะพร้อมจากไปหรือไม่ หากไม่ อะไรที่ดึงรั้งเราไม่ให้พร้อมที่จะจากไป และเราสามารถที่จะละวางสิ่งนั้นที่ยังไม่เสร็จสมบูรณ์ได้หรือไม่ ป้าศรีฝากแบบฝึกหัดให้ผู้เข้าร่วมฟังเสวนากลับไปทดลองทำเองที่บ้านได้ทุกคืนแบบฝึกหัดนี้แรกๆ จะยาก แต่ท้าทาย ทำบ่อยๆ จะง่ายขึ้นและกลัวความตายน้อยลง 

          ผู้สนใจติดตามคลิปเวทีเสวนาฉบับเต็ม ติดตามได้ที่ http://goo.gl/lW2RgE

พื้นที่ทางสังคมเพื่อการเรียนรู้เรื่องการตาย

          ในกิจกรรม ยังมีผู้ร่วมงานชาวต่างประเทศแวะเวียนมาไต่ถามที่มาที่ไปของการจัดงาน พวกเขาสะท้อนว่าเป็นเรื่องที่แปลกและดีมาก ที่สามารถพูดถึงความตายได้ในที่สาธารณะ การพูดเรื่องความตายประเทศของเขานั้นเป็นเรื่องต้องห้าม เวลาจัดกิจกรรมเช่นนี้ต้องทำอย่างเป็นกิจจะลักษณะ ไม่อาจทำอย่างเปิดโล่งได้เช่นนี้

          ผู้เขียนเองรู้สึกแปลกใจที่มีผู้ให้ความสนใจและเข้ามาร่วมงานจำนวนมาก บางคนมาร่วมงานตั้งแต่เช้าจรดเย็น ผิดวิสัยการเดินห้างที่ต้องเดินไปเรื่อยๆ เพลินๆ บางคนสะท้อนว่ากิจกรรมที่เตรียมมายังน้อยไป อยากให้มีกิจกรรมเรียนรู้เชิงลึกมากขึ้น เหล่านี้เป็นคำสะท้อนที่ทำให้ทีมงานรู้สึกดีใจและหายเหนื่อยเป็นปลิดทิ้งทีมงานรู้สึกเสียดายที่การจัดงานทำได้เพียงสองวันด้วยข้อจำกัดหลายประการ แต่การจัดงานครั้งนี้จะไม่ใช่ครั้งสุดท้ายของโครงการเผชิญความตายอย่างสงบ เครือข่ายพุทธิกา 

          เราเคยตั้งสมมติฐานไว้ว่า ความตายเป็นเรื่องต้องห้ามในที่สาธารณะ บัดนี้สมมติฐานดังกล่าวไม่น่าจะเป็นจริงเสียแล้ว ในทางตรงข้ามผู้เขียนเห็นว่าพื้นที่การเรียนรู้เรื่องความตายกำลังจะเป็นที่ต้องการของคนในสังคมกลุ่มต่างๆ การออกแบบพื้นที่ทางสังคมเพื่อร่วมกันเรียนรู้วิถีสู่การตายอย่างสงบควรจะมีความหลากหลายทั้งในเชิงเนื้อหาและกิจกรรม โดยเข้าใจพื้นฐานประสบการณ์และความสนใจของกลุ่มผู้เข้าร่วมอย่างจริงจังเพื่อให้สังคมไทยสามารถเข้าถึงภูมิปัญญาที่จะเผชิญความตายและดำเนินชีวิตได้อย่างสงบเย็นและเป็นประโยชน์มากยิ่งๆ ขึ้น

          ท่านที่สนใจติดตามกิจกรรมและความเคลื่อนไหวของโครงการเผชิญความตายอย่างสงบ กรุณากด like เพื่อรับข่าวสารได้ที่แฟนเพจ www.facebook.com/peacefuldeath2011