สมชัย (นามสมมุติ) เป็นผู้บริหารระดับค่อนข้างสูง เขาเป็นคนที่มีความสามารถ มีผลงานดีเยี่ยม หลายปีของการอุทิศตนเองเพื่องานผ่านไป กระทั่งวันหนึ่งสมชัยรู้สึกทุกข์ทรมาน เบื่อหน่ายกับการงานที่ไม่มีความท้าทายอีกต่อไป ขณะเดียวกันสมชัยก็ไม่เข้มแข็งและไม่กล้าหาญพอที่จะหลุดออกจากสภาพชีวิตที่คุ้นเคย ความกลัวรุมเร้า ความวิตกกังวลต่อสายตาและการยอมรับของคนรอบข้าง สิ่งที่สมชัยเลือกคือ การทนอยู่ บอกตนเองว่า “อดทน อดทน”
เมื่อเราเติบโตมากขึ้นเรื่อยๆ ศึกษาเล่าเรียน ทำการงาน กาลเวลาผ่านไป สายตาของคนรอบข้างที่มองเห็นและรับรู้ตัวเรา ประเด็นเรื่องหนึ่งที่มีความสำคัญคือ เราประสบความสำเร็จในชีวิตหรือไม่ อย่างไร ตัวชี้วัดที่สำคัญคือ ทรัพย์สินที่เราถือครอง เช่น บ้าน รถยนต์ เสื้อผ้า ข้าวของเครื่องใช้ ขณะเดียวกัน ความสำเร็จประการต่อมาที่หลายคนจับตามองก็คือ ความก้าวหน้าในอาชีพการงาน บทบาทและตำแหน่งหน้าที่ สิ่งที่พวกเขาอาจไม่ได้ใส่ใจนักคือ อารมณ์ความรู้สึกนึกคิดภายในของคนทำงานมีความสุขมั้ย ซึ่งมองเห็นได้ยาก และจับต้องไม่ได้ง่ายๆ นัก
เพราะว่าเราทุกคนต่างมีความต้องการเป็นส่วนหนึ่งของหมู่คณะ การยอมรับจึงเป็นเรื่องราวสำคัญที่หลายคนต้องดิ้นรน ต่อสู้เพื่อให้ได้มา เวทีของอาชีพการงาน ถือเป็นเวทีสำคัญของการพิสูจน์ตนเองว่าสามารถบรรลุความสำเร็จเพื่อได้มาซึ่งการยอมรับหรือไม่ จึงไม่แปลกที่การแข่งขัน การทำงานหนัก การอุทิศตัวเพื่อการทำงาน จึงเป็นหลักศาสนาของชีวิตผู้คนจำนวนมาก
ดูเหมือนความอดทนในบริบทเช่นนี้ ถูกใช้ไปเพื่อเผาผลาญพลังชีวิตและความสดใสร่าเริงของสมชัยให้เหือดแห้งลงไปเรื่อยๆ สมชัยพบว่าตนเองมีอารมณ์ที่มักโกรธง่าย ฉุนเฉียว ขณะเดียวกันก็เรียกร้องความเข้าใจ ความเห็นใจต่อคนรอบข้างมากขึ้นเรื่อยๆ ท่ามกลางความไม่เข้าใจและอึดอัดใจของคนใกล้ชิด สมชัยกำลังไร้ความสุขมากขึ้นเรื่อยๆ หลายคืน สมชัยต้องอาศัยเหล้าเพื่อให้ตนเองนอนหลับได้ อย่างน้อยความสุขจากการนอนหลับก็คุ้มค่าที่จะแลกมาด้วยการดื่มเหล้า และเพื่อให้เข้าถึงความสุขที่ว่านี้ สมชัยต้องดื่มเหล้ามากขึ้นเรื่อยๆ
ความปรารถนาในความสุข คือ สิ่งที่ขับเคลื่อนในชีวิตของเรา และความสุขนี้ก็มีความซับซ้อนราวกับศิลปะแห่งชีวิต เรามีความสุขเมื่อเราประสบความสำเร็จ เมื่อเราบรรลุและสมปรารถนาในสิ่งที่คาดหวัง โดยที่สิ่งที่คาดหวังก็เป็นได้ทั้งรูปธรรม และนามธรรม เช่น บ้าน รถยนต์ รวมไปถึงชื่อเสียง เกียรติยศ ความนับหน้าถือตา สมชัยทำได้ดีแต่เมื่อถึงจุดหนึ่ง สมชัยพบว่าการงานที่ตนเองทำอยู่นั้น ไม่ได้ให้ความหมายหรือสิ่งที่ดีกับใครหรืออะไร นอกจากการมีรายได้จากการงานที่ความสำเร็จขึ้นกับยอดขาย และยอดขายที่เพิ่มมากขึ้น สมชัยรู้สึกแปลกแยกกับการงานที่ตนเองทำอยู่ หลายคนปลอบใจสมชัยว่า “อย่าคิดมาก” คำปลอบใจนี้ช่วยได้บ้าง แต่ก็เพียงชั่วคราว
ทุกวันนี้การงานของหลายคนกลายเป็นความชั่วร้ายที่จำเป็น การงานกลายเป็นสิ่งที่ต้องอดทน และต้องแลกมาด้วยความเครียด รวมถึงการมีสัมพันธภาพที่ต่างต้องระมัดระวังและหวาดระแวง การผ่อนคลายด้วยการกินดื่ม เที่ยวเตร่ รวมถึงการจับจ่ายใช้สอยบริโภค กลายเป็นทางออกเพื่อผ่อนคลายจากความเครียด และเมื่อใช้จ่ายเงินมาก ก็เหลือเก็บออมน้อย ซึ่งก็หมายถึงความจำเป็นที่ต้องทำการงานต่อไป กลายเป็นวังน้ำวนที่ดูไร้ทางออก
อาชีพการงาน กลายเป็นเวทีสำคัญของการพิสูจน์ตนเองว่า เราสามารถบรรลุความสำเร็จเพื่อได้มาซึ่งการยอมรับหรือไม่
สมชัย ในฐานะตัวแทนของหลายๆ ชีวิตที่กำลังเป็นไปในสังคมทุกวันนี้ สิ่งที่เขาทำอยู่กำลังมุ่งหมายอะไร ความสำเร็จอะไรที่สมชัยกำลังเรียกร้อง หากพิจารณาถึงที่สุด เราทุกคนต่างปรารถนาความสุขสงบในจิตใจ เพียงแต่วิถีเพื่อสู่ความสุขสงบในจิตใจอาจแตกต่างกันไป และการแสวงหาความสำเร็จ ก็เป็นวิถีที่หลายคนเลือกใช้ด้วยการทำงานหนัก อุทิศตัว เหมือนที่สมชัยกำลังทำ แต่แล้ววันหนึ่งความสุขจากความสำเร็จนี้กลับไม่ใช่ความสุขอีกต่อไป เนื่องเพราะความสำเร็จจากการบรรลุเป้าหมาย กอรปด้วย ๑) ความสำเร็จภายนอก จากการบรรลุเป้าหมายภายนอก เช่น ตำแหน่ง อำนาจ หน้าที่ เงินเดือน ชื่อเสียง ฯลฯ และ ๒) ความสำเร็จภายใน จากการบรรลุเป้าหมายภายใน เช่น การมีความสุขจากการงาน: ความสนุกเพลิดเพลิน ความเบิกบานใจ หรือการมีความภาคภูมิใจ มีคุณค่า ความหมายในการงาน
นิยามของความสำเร็จ คือ การที่เราได้พบและตระหนักรู้ว่า การงานที่เราอุทิศแรงงาน เวลา ทรัพยากรต่างๆ นั้นได้ให้ความหมายบางอย่าง มากหรือน้อยก็ตามต่อโลก อันได้แก่ คนรอบข้าง ครอบครัว ชุมชนและสังคม และรวมถึงกับตัวเราเอง ขณะเดียวกันตัวเราก็มีความสุขกับการงาน กับภารกิจที่เราทำด้วย ท่านอาจารย์พุทธทาสได้ให้คำสอนที่สอดคล้องกับบริบทในที่นี้ คือ “เป็นประโยชน์ และสงบเย็น” ดังนั้นเมื่อใดที่ปราศจากความหมายในความสำเร็จข้างต้น หรือเมื่อขาดพร่องในมิติใด การงานนั้นก็กลับกลายเป็นความเครียด ทุกข์ และเมื่อเครียด ทุกข์ พวกเราส่วนใหญ่ก็มักหาทางออกด้วยวิธีพึ่งพาสิ่งมึนเมาเพื่อหลงลืม
ความเลวร้ายอีกประการคือ การงานหลายอย่างเลือกเรา มากกว่าเราเลือกการงาน ความยากจน ความด้อยโอกาส ความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ฯลฯ ทำให้หลายคนเลือกทำการงานที่บั่นทอนคุณค่าชีวิต สุขภาพกายและใจของตนเอง ในอีกทาง คนทำงานในโรงงานหรือสำนักงานก็ตามพบว่า การงานที่ตนเองทำและรับผิดชอบนั้น เชื่อมโยงอะไรและอย่างไรกับผู้คน อีกทั้งสิ่งที่ขัดแย้งในโลกการงานปัจจุบัน คือ ความก้าวหน้าในบทบาทหน้าที่ รวมถึงการเพิ่มสูงขึ้นของอำนาจสั่งการ มันแปรผันตามเรี่ยวแรงและเวลาที่เราทุ่มเทให้องค์กร ขณะที่ความสุขภายในต้องการจังหวะที่เนิ่นช้ากว่า ได้เรียนรู้และรับรู้ถึงความเป็นไปในการงาน การมีส่วนร่วม และรับผิดชอบในการงาน พร้อมกันนี้ เมื่อเราต้องทุ่มเทพลังชีวิตและเวลาเพื่อการงาน ก็ย่อมหมายถึงพลังชีวิต เวลา และทรัพยากรที่อุทิศให้กับครอบครัว และเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของตนเอง ก็ต้องลดน้อยลงด้วย
ในบริบทของชีวิตการทำงาน องค์ประกอบสำคัญคือ เป้าหมายหรือวิสัยทัศน์ที่เรามุ่งไป คุณภาพและความสัมพันธ์ของผู้คน รวมถึงวัฒนธรรมขององค์กร ทั้งหมดนี้เชื่อมโยงกับทั้งความสำเร็จภายนอกและความสำเร็จภายใน รวมถึงการบรรลุเป้าหมายทั้งภายนอก และเป้าหมายภายใน
ก่อนการเลือกเพื่อทำงานและเดินหน้าสู่ความสำเร็จ เราจึงพึงระลึกถึงว่า ความสำเร็จที่เรากำลังไปหน้าตาเป็นอย่างไร เพื่อชีวิตไม่ต้องทนทุกข์จากความเครียด กดดันแบบสมชัย
การฝึกสติไม่ใช่การนั่งสมาธินิ่งๆ อยู่บนเบาะหรือบนเก้าอี้เท่านั้นแต่เป็นการฝึกในชีวิตประจำวันของเรา เป็นเรื่องของการเรียนรู้ที่จะ “ตื่น” ในช่วงขณะต่างๆ ดังนั้นการฝึกสติในชีวิตประจำวันจึงเป็นสิ่งสำคัญท
เวลาที่เราคุยกัน หลายคนมักไม่ค่อยได้ฟังว่าคู่สนทนาของเราพูดอะไร เพราะต่างคนต่างก็อยากพูดเรื่องที่ตัวเองอยากพูด แต่ถ้าหากเรื่องที่พูดคุยกันเป็นเรื่องสำคัญหรือเรื่องที่ต้องทำความเข้าใจ การฟังอย่างมีสติ
การนั่งสมาธิหรือฝึกสติอยู่บนเบาะรองนั่งคุณจะได้ฝึกอยู่เพียงอย่างเดียว แต่ถ้าคุณฝึกสติในการทำงานคุณจะได้รับมือกับความขัดแย้ง จัดการกับงาน และเสนอความคิดอย่างสร้างสรรค์ สิ่งเหล่านี้ที่จะทำให้คุณได้ฝึกสต
