แม้ตาย ก็ยังมีบทเรียน: ความรู้จากการละสังขารของหลวงพ่อคำเขียน สุวณฺโณ

เป็นที่น่าสังเกตว่า พระอาจารย์ชื่อดังในประเทศไทยหลายรูปมักถูกยื้อชีวิต-ยืดความตายในช่วงท้ายของท่าน หลายรูปจากไปท่ามกลางอุปกรณ์ช่วยชีวิตในบรรยากาศที่ไม่สงบ เช่นห้องไอซียู หรือห้องฉุกเฉิน ทั้งนี้เพราะท่านมักมีลูกศิษย์ผู้มีบารมีมาก สามารถเข้าถึงการแพทย์ขั้นสูง ผู้ดูแลเหล่านั้นมักต้องการให้ท่านมีชีวิตอยู่ยืนยาวมากที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้

ถึงกระนั้น หลวงพ่อคำเขียน สุวณฺโณ พระอาจารย์ผู้เป็นที่เคารพนับถือมากที่สุดรูปหนึ่งของภาคอีสาน ก็สามารถก้าวผ่านอุปสรรคในการตายอย่างสงบข้อนี้ได้อย่างน่าสนใจ การจากไปของท่านเมื่อเดือน สิงหาคม 2557 ที่ผ่านมาสร้างความตื่นตัวในการเรียนรู้เรื่องการเผชิญความตายอย่างสงบในสังคมไทย มีการจัดเวทีถอดบทเรียนจากการดูแลท่านในเวลาต่อมา คำถามคือ “ทำไมท่านจึงสามารถจากไปอย่างสงบได้ ผิดกับเกจิอาจารย์ท่านอื่นๆ ?”

ความรู้จากการดูแลถูกรวบรวมจัดการเรียบร้อยด้วยดีในเวลาต่อมา ดังนั้น เมื่อต้นเดือนเมษายน 2548 เครือข่ายพุทธิกาและสมาคมบริบาลผู้ป่วยระยะท้าย (THAPs) จึงร่วมกันจัดเวทีสาธารณะ “คืนสู่ธรรมชาติ วิถีสู่การตายอย่างสงบ บทเรียนจากการดูแลหลวงพ่อคำเขียน สุวณฺโณ” ณ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ กรุงเทพฯ

ในเวทีดังกล่าวมีผู้ร่วมพูดคุยบทเรียนต่างๆ  วิทยากรประกอบด้วยพระผู้ดูแล ทีมแพทย์พยาบาล และประชาชน เพื่อเสนอบทเรียนแก่สาธารณะว่า กรณีการจากไปอย่างสงบของหลวงพ่อคำเขียนเกิดขึ้นได้อย่างไร  บทความนี้จึงขอนำมาเล่าสู่กันฟัง ตอบคำถามที่ว่า ทำไมหลวงพ่อคำเขียนสามารถละสังขารได้อย่างสงบ งดงาม

1. ท่าทีที่อ่อนโยนต่อความตาย

หลวงพ่อคำเขียนเป็นพระรูปหนึ่งที่ฝึกฝนการเจริญสติ จนรู้เท่าทันต่อความจริงของชีวิตและธรรมชาติ คำสอนของท่านคือ “ไม่เป็นอะไรกับอะไร” นั่นทำให้ท่านดูเบิกบานแม้จะเจ็บป่วยด้วยโรคมะเร็งหลอดอาหาร  ความว่างจาก “ความเป็นอะไรต่ออะไร” ทำให้ท่านว่างจากความตายด้วย

ท่านปฏิเสธที่จะรักษาตัวด้วยการแพทย์สมัยใหม่  ท่านเลือกที่จะรักษาตัว ใช้ชีวิตอยู่ที่วัด อยู่ท่ามกลางธรรมชาติและลูกศิษย์อันเป็นที่รัก และโอบรับความตายด้วยใจสงบ  คำที่ท่านเขียนครั้งสุดท้ายคือ “พวกเรา ขอให้หลวงพ่อตาย…”

2. การแสดงเจตนาที่ชัดเจนในการเลือกวิธีการรักษา

หลวงพ่อเป็นพระรูปหนึ่งที่ผ่านกระบวนการดูแลตัวเองล่วงหน้า (Advance Care Planning) และทำพินัยกรรมชีวิต (Living Will) ได้อย่างครบถ้วน ท่านเขียนเอกสารแสดงเจตนาอย่างชัดเจนเป็นลายลักษณ์อักษรในระหว่างที่ท่านเจ็บป่วย เจตนาที่สำคัญของท่านได้แก่ ขอให้ท่านได้กลับวัด การปฏิเสธการยื้อชีวิต และการจัดการเกี่ยวกับศพ เครื่องอัฐบริขาร และลิขสิทธิ์คำสอนของท่าน

เจตนาของท่านก็เป็นที่รับรู้กันทั่วไปในหมู่ลูกศิษย์และชาวบ้าน ความปรารถนาของท่านจึงได้รับความคุ้มครองโดยทีมผู้ดูแลและบุคลากรการแพทย์ ตลอดกระบวนการการรักษา

3. ทีมผู้ดูแลที่มีความรู้ความเข้าใจ

หลวงพ่อมีลูกศิษย์ทั้งพระสงฆ์และฆราวาส ตลอดจนทีมแพทย์พยาบาลที่ปาวารณาตัวผลัดเปลี่ยนกันมาเยี่ยมให้การดูแล จำนวนที่พอเหมาะคือ 4-5 คน ช่วยถวายการรักษา คัดเลือกวิธีการดูแลที่สอดคล้องกับเจตนารมณ์ของท่าน ตลอดจนเป็นช่วยอธิบายอาการของหลวงพ่อ จัดคิวการเยี่ยมให้เหมาะสมกับสภาพร่างกายของท่าน

ทีมดูแลดังกล่าวใช้เทคโนโลยีการสื่อสารสมัยใหม่ ช่วยให้การดูแลเป็นไปอย่างฉับไว ทันต่อสภาพร่างกายที่เปลี่ยนไปรวดเร็ว

4. ความพร้อมของระบบบริการดูแลที่บ้านของหน่วย Palliative Care ในท้องถิ่น

วัดภูเขาทองและวัดป่าสุคะโต ซึ่งเป็นสถานที่ที่หลวงพ่อใช้ชีวิตในช่วงท้าย อยู่ในจังหวัดชัยภูมิ ซึ่งอยู่ในเขตที่โรงพยาบาลมีหน่วยบริการ Palliative Care ที่ความเข้มแข้ง มีบุคลากรที่มีความรู้และทักษะ เข้าใจเจตนารมณ์ของหลวงพ่อ อีกทั้งมีระบบสนับสนุนอุปกรณ์การเยี่ยมบ้าน ตลอดจนทีมพระผู้ดูแลก็เข้าใจแนวทางการดูแลแบบประคับประคอง

องค์กระกอบสี่ประการข้างต้น จึงช่วยให้หลวงพ่อคำเขียนได้ใช้ชีวิตช่วงท้ายที่วัดตามความปรารถนาและละสังขารอย่างสงบ  ความตายของท่านยังเป็นธรรมสอนญาติโยมให้ใช้ชีวิตด้วยความไม่ประมาท อีกทั้งย้ำเตือนว่าชีวิตที่ดีเชื่อมโยงกับการตายดีอย่างแนบแน่น  การตายดีเป็นไปได้จริงก็ด้วยการเจริญสติรู้เท่าทันความจริงของชีวิต และการเข้าถึงระบบบริการการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative care)  แนวทางดังกล่าวมีฐานคิดที่เป็นมิตรกับความความตาย และเคารพเจตนารมย์ของผู้ป่วย

สำหรับประเทศไทย การดูแลแบบประคับประคองอยู่ในระหว่างการพัฒนาให้เกิดขึ้นเข้มแข็ง เติบโตควบคู่ไปกับระบบสุขภาพของประเทศในปัจจุบัน